فصل پنجم : سودای آخرت
5 / 1 تشویق به سودای آخرت
فصل پنجم : سودای آخرت5 / 1تشویق به سودای آخرتقرآن«کسانی که کتاب خدا را می خوانند و نماز را بر پا می دارند و از آنچه روزی شان کرده ایم ، پنهانی و آشکارا انفاق می کنند ، به سودایی امید بسته اند که هرگز کساد نمی شود» .
«همانا خدا از مؤمنان ، جان و مالشان را به [بهای ]این که بهشت برای آنان باشد ، خریده است» .
«و از میان مردم ، کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می فروشد ، و خدا به بندگان ، مهربان است» .
«پس باید کسانی که زندگی دنیا را به آخرت سودا می کنند ، در راه خدا بجنگند ، و هر کس در راه خدا بجنگد و کشته یا پیروز شود ، به زودی ، مُزدی بزرگ به او خواهیم داد» .
«مردانی که نه تجارت و نه داد و ستدی ، آنان را از یاد خدا و بر پا داشتن نماز و دادن زکات ، غافل نمی سازد و از روزی که در آن ، دل ها و دیده ها دگرگون می شود ، می هراسند» .
.
ص: 452
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی مَوعِظَتِهِ لِابنِ مَسعودٍ :یَابنَ مَسعودٍ ، وَالَّذی بَعَثَنی بِالحَقِّ نَبِیّا ، إنَّ مَن یَدَعِ الدُّنیا ویُقبِل عَلی تِجارَهِ الآخِرَهِ ، فَإِنَّ اللّهَ تَعالی یَتَّجِرُ لَهُ مِن وَراءِ تِجارَتِهِ ویُربِحُ اللّهُ تِجارَتَهُ ، یَقولُ اللّهُ تَعالی : «رِجَالٌ لَا تُلْهِیهِمْ تِجَارَهٌ وَ لَا بَیْعٌ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقَامِ الصَّلَاهِ وَ إِیتَاءِ الزَّکَاهِ یَخَافُونَ یَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ» . (1)
سعد السعود نقلاً عن الزَّبور :یا داوُدُ ، مَن تاجَرَنی فَهُوَ أربَحُ المَتاجِرِ . (2)
المعجم الکبیر عن معاذ بن جبل :سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : یا أیُّهَا النّاسُ ، اِتَّخِذوا تَقوَی اللّهِ تِجارَهً یَأتِکُمُ (3) الرِّزقُ بِلا بِضاعَهٍ ولا تِجارَهٍ ، ثُمَّ قَرَأَ : «وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا * وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ » (4) . (5)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ تَعالی : وعِزَّتی وجَلالی وعَظَمَتی وقُدرَتی وعَلائی وَارتِفاعِ مَکانی ، لایُؤثِرُ عَبدٌ هَوایَ عَلی هَواهُ إلّا جَعَلتُ غِناهُ فی نَفسِهِ ، وکَفَیتُهُ هَمَّهُ ، وکَفَفتُ عَلَیهِ ضَیعَتَهُ ، وضَمَّنتُ السَّماواتِ وَالأَرضَ رِزقَهُ ، وکُنتُ لَهُ مِن وَراءِ تِجارَهِ کُلِّ تاجِرٍ . (6)
.
1- .مکارم الأخلاق : ج 2 ص 356 ح 2660 عن عبد اللّه بن مسعود ، بحار الأنوار : ج 77 ص 106 ح 1 .
2- .سعد السعود : ص 49 ، بحار الأنوار : ج 14 ص 46.
3- .فی المصدر : «یأتیکم» ، والتصویب من المصادر الاُخری .
4- .الطلاق : 2 و 3 .
5- .المعجم الکبیر : ج 20 ص 97 ح 190 ، مسند الشامیّین : ج 1 ص 234 ح 415 ، حلیه الأولیاء : ج 6 ص 96 الرقم 345 ، الفردوس : ج 5 ص 270 ح 8154 ، کنز العمّال : ج 3 ص 96 ح 5666 .
6- .المحاسن : ج1 ص97 ح63 عن أبی حمزه الثمالی عن الإمام الباقر علیه السلام ، الکافی : ج 2 ص 137 ح 2 عن أبی حمزه الثمالی عن الإمام الباقر علیه السلام ، الخصال : ص 3 ح 5 عن أبی عبیده الحذّاء عن الإمام الباقر علیه السلام ، تحف العقول : ص 395 عن الإمام الکاظم علیه السلام وکلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج70 ص75 ح2 ؛ المعجم الکبیر : ج12 ص113 ح12719 عن ابن عبّاس نحوه ، کنز العمّال : ج1 ص232 ح1161.
ص: 453
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در اندرز ایشان به ابن مسعود :ای پسر مسعود! سوگند به آن که مرا به حق به پیامبری برگزید ، کسی که دنیا را وا نهد و به سودای آخرت روی آورد ، خداوند متعال از پس سوداگری اش ، برای او تجارت می کند و سوداگری اش را سودآور می گرداند . خدای متعال می فرماید : «مردانی که نه تجارتی و نه داد و ستدی ، آنان را از یاد خدا و بر پا داشتن نماز و دادن زکات ، غافل نمی سازد و از روزی که در آن ، دل ها و دیده ها دگرگون می شود ، می هراسند» .
سعد السعود به نقل از زَبور :ای داوود! کسی که با من سودا کند ، سودای او سودآورترینِ تجارت هاست.
المعجم الکبیر به نقل از معاذ بن جبل :از پیامبر خدا شنیدم که می فرماید : «هان ، ای مردم! پروامندی از خدا را تجارت بگیرید تا بی هیچ کالا و تجارتی ، به شما روزی برسد» . ایشان سپس این آیه را خواند : «و هر کس از خدا پروا کند ، خدا برای او برون شُدی قرار می دهد و از جایی که گمان نمی برد ، روزی اش می دهد» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خدای متعال می فرماید : «به عزّت و جلالم و عظمت و قدرتم و بلندی و رفعت مقامم سوگند ، هیچ بنده ای دلخواه مرا بر دلخواه خودش ترجیح نمی دهد ، مگر آن که جانش را بی نیاز می گردانم و خواستش را بر می آورم و مَعاش او را سامان می بخشم و آسمان ها و زمین را ضامن روزیِ او می گردانم و از پس تجارت هر تاجری ، هوای او را دارم».
.
ص: 454
عنه صلی الله علیه و آله :منَ خافَ أدلَجَ (1) ، ومَن أدلَجَ بَلَغَ المَنزِلَ ، ألا إنَّ سِلعَهَ اللّهِ غالِیَهٌ ، ألا إنَّ سِلعَهَ اللّهِ الجَنَّهُ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن أحَبَّ دُنیاهُ أضَرَّ بِآخِرَتِهِ ، ومَن أحَبَّ آخِرَتَهُ أضَرَّ بِدُنیاهُ ، فَآثِروا ما یَبقی عَلی ما یَفنی . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ فی طَلَبِ الدُّنیا إضرارا بِالآخِرَهِ ، وفی طَلَبِ الآخِرَهِ إضرارا بِالدُّنیا ، فَأَضِرّوا بِالدُّنیا فَإِنَّها أولی بِالإِضرارِ . (4)
الإمام علیّ علیه السلام :مَن تاجَرَ اللّهَ رَبِحَ . (5)
عنه علیه السلام :تاجِرِ اللّهَ تَربَح . (6)
عنه علیه السلام فی وَصفِ المُتَّقینَ :صَبَروا أیّاما قَصیرَهً أعقَبَتهُم راحَهً طَویلَهً ، تِجارَهٌ مُربِحَهٌ یَسَّرَها لَهُم رَبُّهُم . (7)
.
1- .یقال : أدلَجَ بالتخفیف إذا سار من أوّل اللیل ، وادّلج بالتشدید إذا سارَ من آخره ... ومنهم من یجعل الإدلاج للّیل کلّه (النهایه : ج 2 ص 129 «دلج») . قال الشیخ البهائی : ربّما یطلق الإدلاج علی العباده فی اللیل مجازا ؛ لأنّ العباده سیر إلی اللّه تعالی (بحار الأنوار : ج 87 ص 189) .
2- .سنن الترمذی : ج 4 ص 633 ح 2450 عن أبی هریره ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 343 ح 7852 عن اُبیّ بن کعب ، کنز العمّال : ج 3 ص 142 ح 5885 .
3- .مسند ابن حنبل : ج 7 ص 165 ح 19718 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 343 ح 7853 کلاهما عن أبی موسی الأشعری ، کنز العمّال : ج 3 ص 197 ح 6146 .
4- .الکافی : ج 2 ص 131 ح 12 عن ابن بکیر عن الإمام الصادق علیه السلام ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 192 عن الإمام الصادق علیه السلام ، مشکاه الأنوار : ص 209 ح 569 ولیس فیه «فأضرّوا بالدنیا» ، بحار الأنوار : ج 73 ص61 ح 30 .
5- .غرر الحکم : ج 5 ص 180 ح 7872 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 453 ح 8131 .
6- .غرر الحکم : ج 3 ص 276 ح 4461 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 201 ح 4066 .
7- .نهج البلاغه : الخطبه 193 ، الأمالی للصدوق : ص 667 ح 897 عن عبد الرحمان بن کثیر الهاشمی عن الإمام الصادق عن أبیه عنه علیهم السلام ، تحف العقول : ص 159 ولیس فیه «تجاره» ، کنز الفوائد : ج 1 ص 90 عن نوف البکالی نحوه ، بحار الأنوار : ج 67 ص 315 ح 50 .
ص: 455
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آن که ترسید ، سرِ شب راه پیمود و آن که سرِ شب راه پیمود ، به منزل رسید . بدانید که کالای خدا گران است . بدانید که کالای خدا بهشت است.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که دنیا را دوست داشت ، به آخرتش زیان زد ، و هر که آخرتش را دوست داشت ، به دنیایش زیان زد . پس آنچه را که ماندنی است ، بر آنچه فانی است ، برگزینید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در دنیاطلبی ، زیان هایی برای آخرت است و در آخرت طلبی ، زیان هایی برای دنیاست . پس به دنیا زیان بزنید که آن به زیان زدن ، سزاوارتر است.
امام علی علیه السلام :آن که با خدا سودا کرد ، سود بُرد.
امام علی علیه السلام :با خدا سودا کن تا سود بری.
امام علی علیه السلام در توصیف تقواپیشگان :چند روزی کوتاه ، شکیبایی کردند و در پی آن ، به آسایش طولانی دست یافتند ؛ سودایی سودآور که پروردگارشان برایشان فراهم آورد.
.
ص: 456
عنه علیه السلام :إنّی لَم أرَ مِثلَ الجَنَّهِ نامَ طالِبُها ، ولا کَالنّارِ نامَ هارِبُها ، ولا أکثَرَ مُکتَسِبا مِمَّن کَسَبَهُ الیَوم (1) تُذخَرُ فیهِ الذَّخائِرُ وتُبلی فیهِ السَّرائِرُ . (2)
عنه علیه السلام :بیعوا ما یَفنی بِما یَبقی ، وتَعَوَّضوا بِنَعیمِ الآخِرَهِ عَن شَقاءِ الدُّنیا . (3)
عنه علیه السلام :کونوا مِمَّن عَرَفَ فَناءَ الدُّنیا فَزَهَدَ فیها ، وعَلِمَ بَقاءَ الآخِرَهِ فَعَمِلَ لَها . (4)
عنه علیه السلام :اِعلَموا أنَّ ما نَقَصَ مِنَ الدُّنیا وزادَ فِی الآخِرَهِ خَیرٌ مِمّا نَقَصَ مِنَ الآخِرَهِ وزادَ فِی الدُّنیا ، فَکَم مِن مَنقوصٍ رابِحٍ ومَزیدٍ خاسِرٍ . (5)
عنه علیه السلام :ألا حُرٌّ یَدَعُ هذِهِ اللُّماظَهَ (6) لِأَهلِها؟! إنَّهُ لَیسَ لِأَنفُسِکُم ثَمَنٌ إلَا الجَنَّهَ ؛ فَلا تَبیعوها إلّا بِها . (7)
عنه علیه السلام :إنَّ مَن باعَ نَفسَهُ بِغَیرِ الجَنَّهِ فَقَد عَظُمَت عَلَیهِ المِحنَهُ . (8)
عنه علیه السلام :ألا إنَّهُ قَد أدبَرَ مِنَ الدُّنیا ما کانَ مُقبِلاً وأقبَلَ مِنها ما کانَ مُدبِرا ، وأزمَعَ (9) التَّرحالَ عِبادُ اللّهِ الأَخیارُ ، وباعوا قَلیلاً مِنَ الدُّنیا لایَبقی بِکَثیرٍ مِنَ الآخِرَهِ لا یَفنی . (10)
.
1- .فی بحار الأنوار : «لِیَومٍ» ، والظاهر أنّه هو الصواب .
2- .تحف العقول : ص152 ، غرر الحکم : ج 2 ص 331 ح 2761 وفیه صدره إلی «هاربها» ، بحار الأنوار : ج 77 ص293 ح 2 .
3- .غرر الحکم : ج 3 ص 269 ح 4455 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 196 ح 4017 .
4- .غرر الحکم : ج 4 ص 616 ح 7191 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 396 ح 6691 .
5- .نهج البلاغه : الخطبه 114.
6- .اللُّماظهُ : ما یبقی فی الفم من أثر الطعام (النهایه : ج 4 ص 271 «لمظ») . والمراد بها الدنیا ؛ أی : ألا یوجد حرّ یترک هذا الشیء الدنیءَ لأهله؟
7- .نهج البلاغه : الحکمه 456 ، تحف العقول : ص 391 عن الإمام زین العابدین علیه السلام ، تنبیه الخواطر : ج 1 ص 68 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 306 ح 1 وراجع : الکافی : ج 1 ص 19 ح 12 و غرر الحکم : ج 2 ص 512 ح 3473 .
8- .غرر الحکم : ج 2 ص 512 ح 3474 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 150 ح 3309.
9- .أزمَعَ الأمرَ وبه وعلیه : مَضی فیه وثَبَّتَ علیه عَزمَه (لسان العرب : ج 8 ص 143 «زمع») .
10- .نهج البلاغه : الخطبه 182 ، غرر الحکم : ج 2 ص 338 ح 2781 و ص 339 ح 2782 ، بحار الأنوار : ج 34 ص 126 ح 953 .
ص: 457
امام علی علیه السلام :چیزی چون بهشت ندیدم که طالب آن خفته باشد ؛ و چیزی همانند آتش ندیدم که گریزانِ از آن ، در خواب رفته باشد ؛ و سود بَرنده تر از کسی ندیدم که برای روزی کسب کرده که در آن روز ، اندوخته ها اندوخته می شود و نهان ها آشکار می گردد.
امام علی علیه السلام :آنچه را از بین می رود ، به آنچه می ماند ، بفروشید و سختی دنیا را با [ناز و] نعمت آخرت ، عوض کنید.
امام علی علیه السلام :از کسانی باشید که دانست دنیا فانی است و بِدان زُهد ورزید ، و دریافت که آخرت ، باقی است و برای آن کار کرد.
امام علی علیه السلام :بدانید که آنچه از دنیا می کاهد و به آخرت می افزاید ، بهتر است از آنچه از آخرت می کاهد و به دنیا می افزاید ؛ زیرا چه بسیار اندکی که سود کرد و [چه بسیار ]افزونی که زیان کرد!
امام علی علیه السلام :آیا آزاده ای یافت نمی شود که این ته مانده غذا در دهان را برای کسی که در خورِ آن است ، وا نهد؟ (1) به راستی که جان های شما را بهایی جز بهشت نیست . پس آنها را جز به بهشت مفروشید.
امام علی علیه السلام :هر کس خود را به چیزی جز بهشت بفروشد ، رنج بسیار می کشد.
امام علی علیه السلام :آگاه باشید که آنچه از دنیا روی آورده بود ، پشت کرده و آنچه از آن پشت کرده بود ، روی آورده است و بندگان نیک خدا ، بار کوچیدن بر بستند و این دنیای اندکِ نامانا را به بسیارِ آخرتِ مانا فروختند.
.
1- .مقصود از ته مانده غذا ، دنیاست . معنای عبارت ، این است : آیا آزادمردی پیدا نمی شود که این دنیای پست و بی ارزش را به اهلش وا گذارد؟
ص: 458
عنه علیه السلام فی یَومِ صِفّینَ :ألا رَجُلٌ یَشری نَفسَهُ للّهِِ ویَبیعُ دُنیاهُ بِآخِرَتِهِ؟ (1)
عنه علیه السلام :الدُّنیا دارُ مَمَرٍّ لا دارُ مَقَرٍّ ، وَالنّاسُ فیها رَجُلانِ : رَجُلٌ باعَ فیها نَفسَهُ فَأَوبَقَها (2) ورَجُلٌ ابتاعَ نَفسَهُ فَأَعتَقَها . (3)
عنه علیه السلام :لَیسَ مَنِ ابتاعَ نَفسَهُ فَأَعتَقَها کَمَن باعَ نَفسَهُ فَأَوبَقَها . (4)
عنه علیه السلام :الرّابِحُ مَن باعَ الدُّنیا بِالآخِرَهِ ، وَاستَبدَلَ بِالآجِلَهِ عَنِ العاجِلَهِ . (5)
عنه علیه السلام :بِضاعَهُ الآخِرَهِ کاسِدَهٌ (6) ، فَاستَکثِر مِنها فی أوانِ کَسادِها . (7)
عنه علیه السلام :مَنِ اتَّخَذَ طاعَهَ اللّهِ بِضاعهً أتَتهُ الأَرباحُ مِن غَیرِ تِجارَهٍ . (8)
عنه علیه السلام :لا رِبحَ کَالثَّوابِ . (9)
.
1- .وقعه صفّین : ص 308 عن عمر بن سعد ، الغارات : ج 2 ص 479 ، بحار الأنوار : ج 32 ص 483 ح 419 ؛ شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 5 ص 243 .
2- .وَبَق : هلک . وأَوبَقَه غیرُه ، فهو مُوبَق (النهایه : ج 5 ص 146 «وبق») .
3- .نهج البلاغه : الحکمه 133 ، نثر الدرّ : ج 1 ص 295 وفیه «فأوثقها» بدل «فأوبقها» ، بحار الأنوار : ج 73 ص 130 ح 135 .
4- .الإرشاد : ج 1 ص 298 ، کشف الیقین : ص 181 ح 223 ، معدن الجواهر : ص 26 نحوه ، بحار الأنوار : ج 77 ص 419 ح 40 .
5- .غرر الحکم : ج 2 ص 70 ح 1879 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 56 ح 1442 نحوه .
6- .کَسَد الشیءُ : لم ینفُق ؛ لِقلَّه الرغبات (المصباح المنیر : ص 533 «کَسَدَ») .
7- .کنز الفوائد : ج 1 ص 279 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 90 ح 95 .
8- .غرر الحکم : ج 5 ص 385 ح 8864 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 458 ح 8289 .
9- .نهج البلاغه : الحکمه 113 ، غرر الحکم : ج 6 ص 351 ح 10467 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 531 ح 9657 ، بحار الأنوار : ج 69 ص 409 ح 122 ؛ الفصول المهمّه لابن الصبّاغ : ص 115 ، مطالب السؤول : ج 1 ص 236 .
ص: 459
امام علی علیه السلام در روز صفّین :آیا مردی نیست که جان خویش را به خدا بفروشد و آخرتش را به دنیایش بخرد؟
امام علی علیه السلام :دنیا سرای گذر است ، نه سرای ماندن . و مردم در آن ، دو دسته اند : یکی آن که در دنیا جان خود را فروخت و آن را به هلاکت ( / اسارت) در افکند ، و دیگری آن که جانش را خرید و آن را آزاد کرد.
امام علی علیه السلام :آن که جان خویش را خرید و آزادش ساخت ، همانند آن کسی نیست که جانش را فروخت و به هلاکتش افکند ( / اسیر و خوارش کرد) .
امام علی علیه السلام :سود برنده ، کسی است که دنیا را به آخرت فروخت و این جهان را با آن جهان ، عوض کرد.
امام علی علیه السلام :[بازارِ] کالای آخرت ، کساد است . پس در زمان کساد آن ، از این کالا بسیار فراهم آور.
امام علی علیه السلام :کسی که طاعت خدا را کالا (سرمایه تجارت) قرار دهد ، بی آن که تجارتی کند ، سودها به سوی او سرازیر می شوند .
امام علی علیه السلام :هیچ سودی چون ثواب نیست.
.
ص: 460
عنه علیه السلام :اِکتِسابُ الثَّوابِ أفضَلُ الأَرباحِ ، وَالإِقبالُ عَلَی اللّهِ رَأسُ النَّجاحِ . (1)
عنه علیه السلام :اِکتِسابُ الحَسَناتِ مِن أفضَلِ المَکاسِبِ . (2)
عنه علیه السلام :الدُّنیا دارُ صِدقٍ لِمَن عَرَفَها ، ومِضمارُ الخَلاصِ لِمَن تَزَوَّدَ مِنها ، هِیَ مَهبَطُ وَحیِ اللّهِ ومَتجَرُ أولِیائِهِ ، اتَّجَروا فَربِحُوا الجَنَّهَ . (3)
عنه علیه السلام :الرّابِحُ مَن باعَ العاجِلَهَ بِالآجِلَهِ . (4)
عنه علیه السلام :مَنِ ابتاعَ آخِرَتَهُ بِدُنیاهُ رَبِحَهُما . (5)
عنه علیه السلام :صُن دینَکَ بِدُنیاکَ تَربَحهُما ، ولا تَصُن دُنیاکَ بِدینِکَ فَتَخسَرهُما . (6)
الإمام زین العابدین علیه السلام :مَن تَعزّی عَنِ الدُّنیا بِثَوابِ الآخِرَهِ فَقَد تَعزّی عَن حَقیرٍ بِخَطیرٍ ، وأعظَمُ مِن ذلِکَ مَن عَدَّ فائِتَها سَلامَهً نالَها وغَنیمَهً أُعینَ عَلَیها . (7)
عنه علیه السلام فِی الدُّعاءِ :اللّهُمَّ ومَتی وَقَفنا بَینَ نَقصَینِ فی دینٍ أو دُنیا فَأَوقِعِ النَّقصَ بِأَسرَعِهِما فَناءً ، وَاجعَلِ التَّوبَهَ فی أطوَلِهِما بَقاءً . وإذا هَمَمنا بِهَمَّینِ یُرضیکَ أحَدُهُما عَنّا ویُسخِطُکَ الآخَرُ عَلَینا ، فَمِل بِنا إلی ما یُرضیکَ عَنّا ، وأوهِن قُوَّتَنا عَمّا یُسخِطُکَ عَلَینا ، ولا تُخَلِّ فی ذلِکَ بَینَ نُفوسِنا وَاختِیارِها ؛ فَإِنَّها مُختارَهٌ لِلباطِلِ إلّا ما وَفَّقتَ ، أمّارَهٌ بِالسّوءِ إلّا ما رَحِمتَ . (8)
.
1- .غرر الحکم : ج 2 ص 93 ح 1971.
2- .غرر الحکم : ج 2 ص 5 ح 1572 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 125 ح 2860.
3- .الإرشاد : ج 1 ص 296 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 418 ح 40 ؛ تاریخ دمشق : ج 42 ص 498 عن عاصم بن ضمره وکذلک عن محمّد بن معروف المکّی عن أبیه وکلاهما نحوه ، کنز العمّال : ج 3 ص 732 ح 8603 .
4- .غرر الحکم : ج 1 ص 386 ح 1488 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 28 ح 370 .
5- .غرر الحکم : ج 5 ص 257 ح 8236 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 445 ح 7817 .
6- .غرر الحکم : ج 4 ص 211 ح 5861 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 303 ح 5378 .
7- .الأمالی للطوسی : ص 613 ح 1266 عن زید بن علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 82 ص 131 ح 14.
8- .الصحیفه السجّادیّه : ص 47 الدعاء 9.
ص: 461
امام علی علیه السلام :کسب کردن ثواب ، برترین سود است ، و روی آوردن به خدا ، اساس کامیابی است.
امام علی علیه السلام :کسب کردن حسنات ، از برترین درآمدهاست.
امام علی علیه السلام :دنیا سرای راستی است برای آن کس که آن را شناخت ، و میدان رهایی است برای آن کس که از آن توشه برداشت . دنیا فرودگاه وحی خداوند و تجارت خانه اولیای اوست . [آنان] تجارت کردند و بهشت را سود بردند.
امام علی علیه السلام :سود برنده ، کسی است که این جهان را به آن جهان فروخت.
امام علی علیه السلام :کسی که آخرتش را با دنیایش بخرد ، هر دو را سود می برد.
امام علی علیه السلام :دینت را با دنیایت نگه دار تا هر دو را سود ببری ، و دینت را ابزار نگهداری دنیایت قرار مده که هر دو را از کف می دهی.
امام زین العابدین علیه السلام :کسی که به خاطر ثواب آخرت ، در برابر [از دست دادن] دنیا شکیبایی ورزد ، هر آینه به خاطر امر مهمّی ، در برابر چیزی حقیر ، شکیبایی ورزیده است . از این مهم تر ، کسی است که آنچه را از دنیا از دستش رفته ، سلامتی می داند که به آن دست یافته و غنیمتی می شمارد که برای [به دست آوردن] آن ، یاری شده است.
امام زین العابدین علیه السلام در دعا :بار خدایا! هر گاه میان دو نقصان ، یکی در دین و یکی در دنیا ، قرار گرفتیم ، نقصان را در همانی قرار بده که زودگذرتر است و توبه را در همانی قرار بده که ماندگارتر است ، و هر گاه میان دو خواست قرار گرفتیم که یکی از آن دو ، تو را از ما خشنود می سازد و آن دیگری ، تو را بر ما خشمگین می نماید ، ما را به آنی متمایل گردان که تو را از ما خشنود می سازد و نیروی ما را به آن یک که تو را بر ما خشمگین می نماید ، سست بگردان و در آن ، ما را به اختیار خودمان وا مگذار ؛ زیرا نفْس های ما ، اگر توفیق خود را یارشان نگردانی ، باطل را بر می گزینند و در صورتی که تو رحم نکنی ، به بدی فرمان می دهند.
.
ص: 462
عنه علیه السلام فی مُناجاهِ العارِفینَ :إلهی فَاجعَلنا مِنَ الَّذینَ تَوَشَّحَت (1) أشجارُ الشَّوقِ إلَیکَ فی حَدائِقِ صُدورِهِم ... وَاستَقَرَّ بِإِدراکِ السُّؤولِ ونَیلِ المَأمولِ قَرارُهُم ، ورَبِحَت فی بَیعِ الدُّنیا بِالآخِرَهِ تِجارَتُهُم . (2)
عنه علیه السلام مِن دُعائِهِ فی وَداعِ شَهرِ رَمَضانَ :وأنتَ الَّذی زِدتَ فِی السَّومِ عَلی نَفسِکَ لِعِبادِکَ ، تُریدُ رِبحَهُم فی مُتاجَرَتِهِم لَکَ وفَوزَهُم بِالوِفادَهِ عَلَیکَ وَالزِّیادَهِ مِنکَ فَقُلتَ تَبارَکَ اسمُکَ وتَعالَیتَ : «مَن جَاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاءَ بِالسَّیِّئَهِ فَلَا یُجْزَی إِلَّا مِثْلَهَا» (3) وقُلتَ : «مَّثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّهٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنبُلَهٍ مِّاْئَهُ حَبَّهٍ وَاللَّهُ یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاءُ » (4) وما أنزَلتَ مِن نَظائِرِهِنَّ فِی القُرآنِ مِن تَضاعیفِ الحَسَناتِ . (5)
الإمام الصادق علیه السلام :تَقولُ إذا أصبَحتَ وأمسَیتَ : ... اللّهُمَّ إنَّ اللَّیلَ وَالنَّهارَ خَلقانِ مِن خَلقِکَ فَلا تَبتَلِیَنّی فیهِما بِجُرأَهٍ عَلی مَعاصیکَ ، ولا رُکوبٍ لِمَحارِمِکَ ، وَارزُقنی فیهِما عَمَلاً مُتَقَبَّلاً وسَعیا مَشکورا وتِجارَهً لَن تَبورَ . (6)
.
1- .الوِشاح : شیء یُنسج من أدیم عریضا ، ویرصّع بالجواهر ، وتشدّه المرأه بین عاتقیها. توشّحت هی : أی لبسته (الصحاح : ج 1 ص 415 «وشح») . والظاهر أنّ الصواب : «توشّجت» ، قال الجوهری الوشیجه : عِرق الشجره ، ووشجت العروق والأغصان : اشتبکت (الصحاح : ج1 ص347 «وشج») وعلی ایّ حال فالکلام هنا علی سبیل الاستعاره والمعنی أنّ أشجار الشوق الیک اشتبکت وتجذّرت فی قلوبهم .
2- .بحار الأنوار : ج 94 ص 150 .
3- .الأنعام : 160 . 5 . البقره : 261 .6 . البقره : 245 .
4- . وقُلتَ : «مَّن ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَهً»
5- .الصحیفه السجّادیّه : ص172 الدعاء 45 ، المصباح للکفعمی : ص 846 ، مصباح المتهجّد : ص 642 ح 718 ، الإقبال : ج 1 ص 423 کلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 98 ص 173 ح 1 .
6- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 1 ص 337 ح 982 عن عمّار بن موسی ، مصباح المتهجّد : ص 206 ح 299 نحوه ، بحار الأنوار : ج 86 ص 287 ح 48.
ص: 463
امام زین العابدین علیه السلام در مناجاه العارفین :معبود من! ما را از کسانی قرار بده که باغ های سینه های آنان ، کمربند مرصّع نشانِ شوقِ به تو را بر کمر بسته اند (1) ... و نهادِ آنان با رسیدن به خواسته شان و نِیل به آرزویشان آرام گرفته است و با فروختن دنیا به آخرت ، تجارتی سودآور کرده اند.
امام زین العابدین علیه السلام از دعای ایشان در وداع با ماه رمضان :و تو کسی هستی که در معامله با بندگانت ، همواره به سود آنان ، بر بها می افزایی و می خواهی که در سودای با تو ، آنان سود برند و کامیاب و با دست پُر از جانب تو ، به پیشگاهت وارد شوند . پس تو که خجسته نام و بلندمرتبه ای فرمودی : «هر کس کار نیکی بیاورَد ، ده برابر به او پاداش داده می شود و هر که بدی بیاورَد ، تنها همانند آن کیفر می بیند» و نیز فرمودی : «مَثَل آنان که اموال خود را در راه خدا انفاق می کنند ، مَثَل دانه ای است که هفت خوشه بر آورَد و در هر خوشه ای ، صد دانه باشد . خدا پاداش هر کس را که بخواهد ، چند برابر می کند» و نیز فرمودی : «کیست که به خدا قرض الحسنه بدهد تا خدا بر آن ، چند برابر بیشتر بیفزاید؟» و امثال این آیات که در قرآن در باره چند برابر کردن حسنات ، فرو فرستاده ای.
امام صادق علیه السلام :در هر بام و شام می گویی : « ... بار خدایا! شب و روز ، دو آفریده از آفریده های تو هستند . پس در آنها مرا گرفتار گستاخی بر معاصی ات و ارتکاب حرام هایت مگردان ، و در آنها مرا عملی پذیرفته ، تلاشی در خورِ تقدیر ، و تجارتی که هرگز کساد نمی شود ، روزی فرما.
.
1- .ظاهرا در متن عربی حدیث «توشَّجت» صحیح باشد ؛ یعنی درختان شوقِ به تو ، در باغ های سینه های آنان در هم تنیده و ریشه دوانیده است .
ص: 464
الإمام الکاظم علیه السلام مِن دُعائِهِ عَقیبَ الفَریضَهِ :اللّهُمَّ بِبِرِّکَ القَدیمِ ... أنتَ اللّهُ الَّذی لا إلهَ إلّا أنتَ لَقَد فازَ مَن والاکَ ، وسَعَدَ مَن ناجاکَ ، وعَزَّ مَن ناداکَ ، وظَفِرَ مَن رَجاکَ ، وغَنِمَ مَن قَصَدَکَ ، ورَبِحَ مَن تاجَرَکَ . (1)
عنه علیه السلام :لا رِبحَ إلّا لِمَن باعَ اللّهَ نَفسَهُ . (2)
لقمان علیه السلام لِابنِهِ یَعِظُهُ :یا بُنَیَّ ، اِتَّخِذ تَقوَی اللّهِ تِجارَهً تَأتِکَ الأَرباحُ مِن غَیرِ بِضاعَهٍ . (3)
5 / 2تَفسیرُ تِجارَهِ الآخِرَهِالکتاب«یَاأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَی تِجَارَهٍ تُنجِیکُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ * تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِکُمْ وَ أَنفُسِکُمْ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ » . (4)
«إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَ أَقَامُواْ الصَّلَاهَ وَ أَنفَقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَ عَلَانِیَهً یَرْجُونَ تِجَارَهً لَّن تَبُورَ» . (5)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله مِن وَصایاهُ لِابنِ مَسعودٍ :یَابنَ مَسعودٍ ، کُلُّ ما أبصَرتَهُ بِعَینِکَ وَاستَخلاهُ (6) قَلبُکَ فَاجعَلهُ للّهِِ ، فَذلِکَ تِجارَهُ الآخِرَهِ ؛ لِأَنَّ اللّهَ یَقولُ : «مَا عِندَکُمْ یَنفَدُ وَ مَا عِندَ اللَّهِ بَاقٍ » (7) . (8)
.
1- .مصباح المتهجّد : ص 59 ح 92 ، البلد الأمین : ص 13 ، المصباح للکفعمی : ص 35 من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام وفیه «ورُحِمَ» بدل «وربح» ، بحار الأنوار : ج 86 ص 53 ح 58 نقلاً عن الکتاب العتیق الغروی .
2- .أعلام الدین : ص 120.
3- .تنبیه الخواطر : ج 2 ص 231 ، بحار الأنوار : ج 13 ص 426 ح 21 .
4- .الصفّ : 10 و 11 .
5- .فاطر : 29 .
6- .فی بحار الأنوار : «واستحلاه» .
7- .النحل : 96 .
8- .مکارم الأخلاق : ج 2 ص 357 ح 2660 عن عبد اللّه بن مسعود ، بحار الأنوار : ج 77 ص 106 ح 1.
ص: 465
5 / 2 معنای سوداگری آخرت
امام کاظم علیه السلام از دعای ایشان در تعقیبات نماز :بار خدایا! به حقّ احسان دیرین و ازلی ات ... ؛ تویی آن خدایی که معبودی جز تو نیست . هر آینه رستگار شد آن که پیروی تو کرد ، و نیک بخت شد آن که با تو به راز و نیاز پرداخت ، و عزّتمند شد آن که تو را صدا زد ، و کامیاب شد آن که به تو امید بست ، و غنیمت بُرد آن که آهنگ [کوی] تو کرد ، و سود بُرد آن که با تو سودا کرد.
امام کاظم علیه السلام :سود نبُرد ، مگر آن کس که خویشتن را به خدا فروخت.
لقمان علیه السلام در اندرز به فرزندش :فرزندم! پروا از خدا را تجارت خود گردان تا بی هیچ سرمایه ای ، سودها به سوی تو سرازیر شوند.
5 / 2معنای سوداگری آخرتقرآن«ای کسانی که ایمان آورده اید! آیا شما را به تجارتی (سودایی) ره نمون شوم که شما را از عذابی دردناک می رهاند ؟ به خدا و رسول او ایمان آورید و در راه خدا با اموال و جان هایتان جهاد کنید . این برای شما بهتر است ، اگر بدانید» .
«کسانی که کتاب خدا را می خوانند و نماز را بر پا می دارند و از آنچه روزی شان کرده ایم ، پنهانی و آشکارا انفاق می کنند ، به تجارتی امید بسته اند که هرگز کساد نمی شود» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله از سفارش های ایشان به ابن مسعود :ای پسر مسعود! هر آنچه را چشمت دید و دلت هوس کرد ، برای خدا قرارش بده [ و به خاطر خدا از آن صرف نظر کن] که این ، تجارت آخرت است ؛ زیرا خداوند می فرماید : «آنچه نزد شماست ، رفتنی است و آنچه نزد خداست ، ماندنی است» .
.
ص: 466
عنه صلی الله علیه و آله :لَیسَ شَیءٌ أطیَبَ عِندَ اللّهِ مِن ریحِ فَمِ صائِمٍ تَرَکَ الطَّعامَ وَالشَّرابَ للّهِِ رَبِّ العالَمینَ ، وآثَرَ اللّهَ عَلی ما سِواهُ ، وَابتاعَ آخِرَتَهُ بِدُنیاهُ ، فَإِنِ استَطَعتَ أن یَأتِیَکَ المَوتُ وأنتَ جائِعٌ ، وکَبِدُکَ ظَمآنُ فَافعَل ؛ فَإِنَّکَ تَنالُ بِذلِکَ أشرَفَ المَنازِلِ ، وتَحُلُّ مَعَ الأَبرارِ وَالشُّهَداءِ وَالصّالِحینَ . (1)
مکارم الأخلاق :قالَ ابنُ مَسعودٍ [ لِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ] : بِأَبی أنتَ واُمّی یا رَسولَ اللّهِ ، کَیفَ لی بِتِجارَهِ الآخِرَهِ؟ فقالَ صلی الله علیه و آله : لا تُریحَنَّ لِسانَکَ عَن ذِکرِ اللّهِ ، وذلِکَ أن تَقولَ : «سُبحانَ اللّهِ وَالحَمدُ للّهِِ ولا إلهَ إلَا اللّهُ وَاللّهُ أکبَرُ» فَهذِهِ التِّجارَهُ المُربِحَهُ . وقالَ اللّهُ تَعالی : «یَرْجُونَ تِجَارَهً لَّن تَبُورَ * لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزِیدَهُم مِّن فَضْلِهِ» (2) . (3)
الإمام الرضا علیه السلام فی تَفسیرِ قَولِهِ تَعالی : «وَ الَّیْلِ إِذَا یَغْشَی ... » (4) :إنَّ رَجُلاً مِنَ الأَنصارِ کانَ لِرَجُلٍ فی حائِطِهِ نَخلَهٌ وکانَ یَضُرُّ بِهِ ، فَشَکا ذلِکَ إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَدَعاهُ ، فَقالَ : أعطِنی نَخلَتَکَ بِنَخلَهٍ فِی الجَنَّهِ! فَأَبی . فَبَلَغَ ذلِکَ رَجُلاً مِنَ الأَنصارِ یُکَنّی أبَا الدَّحداحِ، فَجاءَ إلی صاحِبِ النَّخلَهِ، فَقالَ: بِعنی نَخلَتَکَ بِحائِطی (5) ، فَباعَهُ ، فَجاءَ إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، قَدِ اشتَرَیتُ نَخلَهَ فُلانٍ بِحائِطی . قالَ : فَقالَ لَهُ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : فَلَکَ بَدَلُها نَخلَهٌ فِی الجَنَّهِ ، فَأَنزَلَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی عَلی نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله «وَ مَا خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنثَی * إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی * فَأَمَّامَنْ أَعْطَی» یَعنِی النَّخلَهَ «وَ اتَّقَی * وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنَی »بِوَعدِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله «فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَی» (6) . (7)
.
1- .التحصین لابن فهد : ص 20 ح 39 عن سعید بن زید بن عمرو بن نفیل ، مستدرک الوسائل : ج 7 ص 499 ح 8741 .
2- .فاطر : 29 و 30 .
3- .مکارم الأخلاق : ج 2 ص 356 ح 2660 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 106 ح 1 .
4- .اللیل : 1.
5- .الحائط : البستان من النخیل إذا کان علیه حائط ؛ وهو الجدار (النهایه : ج 1 ص 462 «حوط») .
6- .اللیل : 3 7 .
7- .قرب الإسناد : ص 355 ح 1273 عن البزنطی ، تفسیر القمّی : ج 2 ص 425 عن علیّ بن إبراهیم ، مجمع البیان : ج 10 ص 759 عن ابن عبّاس وکلاهما من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 103 ص 127 ح 8 .
ص: 467
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نزد خداوند ، چیزی خوش تر از بوی دهان روزه داری نیست که به خاطر خدای پروردگار جهانیان ، از خوردن و آشامیدن ، خودداری ورزیده و خدا را بر ما سِوای او برگزیده و آخرتش را به دنیایش خریده است . پس اگر می توانی کاری کنی که وقتی مرگْ تو را در می رسد ، گرسنه باشی و جگرت تشنه باشد ، چنین کن ؛ زیرا با این کار ، به عالی ترین منازل می رسی و با نیکان و شهیدان و شایستگان ، همنشین می شوی .
مکارم الأخلاق :ابن مسعود [به پیامبر خدا] گفت : پدر و مادرم به فدایت ، ای پیامبر خدا! چگونه تجارت آخرت کنم؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «هرگز زبانت را از یاد خدا میاسای ، یعنی این که [پیوسته ]بگویی : سبحان اللّه و الحمد للّه و لا إله إلّا اللّه و اللّه أکبر . این است تجارت سودآور . خدای متعال می فرماید : «به تجارتی امید بسته اند که هرگز کساد نمی شود ، تا مُزدهای آنان را به تمام و کمال ، به آنان بدهد و از فضل خویش بر آنان بیفزاید» » .
امام رضا علیه السلام در تفسیر آیه شریف : «و سوگند به شب ، آن گاه که فرو پوشد ...» :مردی در باغ یکی از انصار ، درخت خرمایی داشت و این ، موجب آسیب رسانی [و مزاحمتِ ]وی برای مرد انصاری شده بود . مرد انصاری ، از این موضوع به پیامبر خدا شکایت کرد . پیامبر صلی الله علیه و آله او را فرا خواند و فرمود : «درخت خرمایَت را به درخت خرمایی در بهشت به من بفروش!» ، ولی مرد نپذیرفت. این خبر به گوش مردی دیگر از انصار (معروف به ابو دحداح) رسید . پس نزد صاحب نخل آمد و گفت : درخت خرمایت را به باغ خرمایم می خرم . او بدین صورت ، باغش را فروخت و سپس نزد پیامبر خدا آمد و گفت : ای پیامبر خدا! نخل فلانی را با باغم خریدم. پیامبر خدا به او فرمود : «به جای آن ، یک نخل در بهشت از آنِ توست» . پس خداوند متعال ، این آیه را بر پیامبرش صلی الله علیه و آله نازل فرمود : «و سوگند به آن که نر و ماده را آفرید ، همانا تلاش شما پراکنده است . امّا آن که عطا کرد» یعنی درخت خرما را «و پروا داشت و پاداش نیکوتر را تصدیق کرد» یعنی وعده پیامبر خدا را ، «به زودی ، راه آسانی را پیش پای او خواهیم گذاشت» .
.
ص: 468
مسند ابن حنبل عن أنس :إنَّ رَجُلاً قالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، إنَّ لِفُلانٍ نَخلَهً وأنَا اُقیمُ حائِطی بِها ، فَأْمرُهُ أن یُعطِیَنی حَتّی اُقیمَ حائِطی بِها . فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : أعطِها إیّاهُ بِنَخلَهٍ فِی الجَنَّهِ! فَأَبی . فَأَتاهُ أبو الدَّحداحِ ، فَقالَ : بِعنی نَخلَتَکَ بِحائِطی ، فَفَعَلَ ، فَأَتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، إنّی قَدِ ابتَعتُ النَّخلَهَ بِحائطی ، فَاجعَلها لَهُ فَقَد أعطَیتُکَها . فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : «کَم مِن عِذقٍ راحَ لِأَبِی الدَّحداحِ فِی الجَنَّهِ!» قالَها مِرارا . قالَ : فَأَتَی امرَأَتَهُ فَقالَ : یا اُمَّ الدَّحداحِ اخرُجی مِنَ الحائِطِ ؛ فَإِنّی قَد بِعتُهُ بِنَخلَهٍ فِی الجَنَّهِ . فَقالَت : رَبِحَ البَیعُ أو کَلِمَهً تُشبِهُها . (1)
.
1- .مسند ابن حنبل : ج 4 ص 293 ح 12484 ، صحیح ابن حبّان : ج 16 ص 113 ح 7159 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 2 ص 24 ح 2194 ، موارد الظمآن : ص 564 ح 2271 ، المعجم الکبیر : ج 22 ص 300 ح 763 کلّها نحوه ، مجمع الزوائد : ج 9 ص 538 ح 15791 .
ص: 469
مسند ابن حنبل به نقل از اَنَس :مردی گفت : ای پیامبر خدا! فلانی درخت خرمایی [در باغ من] دارد و من می خواهم باغم را با آن ، دیواربندی کنم . دستور دهید درختش را به من بدهد تا با آن ، باغم را دیواربندی کنم. پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود : «نخلت را در ازای نخلی در بهشت ، به او بده» . آن مرد نپذیرفت. ابو دَحداح نزد آن مرد آمد و گفت: نخلت را به باغ خرمایم بفروش. مرد فروخت. ابو دحداح ، نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : من آن نخل را به [بهای] باغم خریدم . آن نخل را به آن مرد (صاحب باغ) بدهید ؛ زیرا من آن را به شما [هدیه ]می دهم. پیامبر خدا چند بار فرمود : «چه بسیار خُرمابُن هایی که در بهشت ، از آنِ ابو دحداح شد!» . ابو دحداح ، نزد همسرش آمد و گفت : ای اُمّ دَحداح! باغ را ترک کن ؛ زیرا من آن را به نخلی در بهشت فروختم. همسرش گفت : سودای سودآوری است (یا جمله ای شبیه به این) .
.
ص: 470
الإمام الباقر علیه السلام فی قَولِهِ تَعالی : «یَاأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَی تِجَارَهٍ تُنجِیکُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ » :فَقالوا : لَو نَعلَمُ ما هِیَ لَبَذَلنا فیهَا الأَموالَ وَالأَنفُسَ وَالأَولادَ ، فَقالَ اللّهُ : «تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِکُمْ وَ أَنفُسِکُمْ إلی قَولِهِ ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ» . (1)
فتح الباری عن سعید بن جبیر فی قَولِهِ تَعالی : «یَاأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَی تِجَارَهٍ »الآیهَ :لَمّا نَزَلَت قالَ المُسلِمونَ : لَو عَلِمنا هذِهِ التِّجارَهَ لَأَعطَینا فیهَا الأَموالَ وَالأَهلینَ ، فَنَزَلَت : «تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ» . (2)
الإمام علیّ علیه السلام فی تَحریضِهِ النّاسَ بِصِفّینَ :إنَّ اللّهَ عز و جل دَلَّکُم عَلی تِجارَهٍ تُنجیکُم مِن عَذابٍ ألیمٍ وتُشفی (3) بِکُم عَلَی الخَیرِ : الإِیمانِ بِاللّهِ ، وَالجِهادِ فی سَبیلِ اللّهِ ، وجَعَلَ ثَوابَهُ مَغفِرَهً لِلذَّنبِ ، ومَساکِنَ طَیِّبَهً فی جَنّاتِ عَدنٍ ، وقالَ عز و جل : «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا کَأَنَّهُم بُنْیَانٌ مَّرْصُوصٌ » (4) . (5)
عنه علیه السلام :لا تِجارَهَ کَالعَمَلِ الصّالِحِ . (6)
.
1- .تفسیر القمّی : ج 2 ص 365 عن أبی الجارود .
2- .فتح الباری : ج 6 ص 6 ، زاد المسیر : ج 8 ص 17 ، الدرّ المنثور : ج 8 ص 149 نقلاً عن ابن أبی حاتم وکلاهما نحوه .
3- .أشفی علی الشیء : أشرف علیه (الصحاح : ج 6 ص 2394 «شفی») .
4- .الصفّ : 4 .
5- .الکافی : ج 5 ص 39 ح 4 عن مالک بن أعین ، الإرشاد : ج 1 ص 265 ، وقعه صفّین : ص 235 عن عبد الرحیم بن عبد الرحمن عن أبیه وکلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 32 ص 562 ح 468 ؛ تاریخ الطبری : ج 5 ص 16 عن أبی عمره الأنصاری نحوه .
6- .نهج البلاغه : الحکمه 113 ، مشکاه الأنوار : ص 207 ح 563 ، روضه الواعظین : ص 475 ، بحار الأنوار : ج 69 ص 409 ح 122 ؛ الفصول المهمّه لابن الصبّاغ : ص 115 ، مطالب السؤول : ج 1 ص 236 .
ص: 471
امام باقر علیه السلام در باره آیه شریف : «ای کسانی که ایمان آورده اید! آیا شما را به تجارتی ره نمون شوم که شما را از عذابی دردناک می رهاند؟» :[مؤمنان ]گفتند : اگر بدانیم که آن تجارت چیست ، جان و مال و فرزندانمان را در راه آن می بخشیم . پس خداوند فرمود : «به خدا و رسول او ایمان آورید و در راه خدا با اموال و جان هایتان جهاد کنید ... . این است رستگاری بزرگ» .
فتح الباری به نقل از سعید بن جبیر ، در باره آیه شریف : «ای کسانی که ایمان آورده اید! آیا شما را به تجارتی ره نمون شوم که شما را از عذابی دردناک می رهاند ؟» :چون این آیه نازل شد ، مسلمانان گفتند : اگر بدانیم این تجارتْ کدام است ، مال و خانواده خود را در راه آن می دهیم . پس [دنباله آیه] نازل شد : «به خدا و رسول او ایمان آورید» .
امام علی علیه السلام در تحریک و ترغیب لشکریان در جنگ صفّین :خداوند عز و جل شما را به تجارتی ره نمون شده که شما را از عذابی دردناک می رهاند و شما را به خیر ، نزدیک می سازد : ایمان آوردن به خدا و جهاد کردن در راه خدا . او پاداش آن را آمرزش گناه و سکونتگاه هایی خوش و پاک در باغ های بهشت قرار داد ، و خداوند عز و جل فرمود : «همانا خدا دوستدار کسانی است که در راه او ، صف در صف ، جهاد می کنند ، چنان که گویی بنایی سُربی اند» .
امام علی علیه السلام :هیچ تجارتی چون کار نیک نیست.
.
ص: 472
عنه علیه السلام :الأَعمالُ فِی الدُّنیا تِجارَهُ الآخِرَهِ . (1)
عنه علیه السلام :العَمَلُ بِطاعَهِ اللّهِ أربَحُ . (2)
عنه علیه السلام :العَمَلُ بِطاعَهِ اللّهِ أربَحُ ، ولِسانُ الصِّدقِ أزیَنُ وأنجَحُ . (3)
عنه علیه السلام :فِی الطّاعَهِ کُنوزُ الأَرباحِ . (4)
عنه علیه السلام :الطّاعَهُ وفِعلُ البِرِّ هُمَا المَتجَرُ الرّابِحُ . (5)
عنه علیه السلام :أطِع تَربَح . (6)
عنه علیه السلام :فِی الاِنفِرادِ لِعِبادَهِ اللّهِ کُنوزُ الأَرباحِ . (7)
عنه علیه السلام :مَن عَمِلَ بِالحَقِّ رَبِحَ . (8)
عنه علیه السلام :إذا أملَقتُم (9) فَتاجِرُوا اللّهَ بِالصَّدَقَهِ . (10)
عنه علیه السلام :أزکَی المالِ مَا اشتُرِیَ بِهِ الآخِرَهُ . (11)
.
1- .غرر الحکم : ج 1 ص 345 ح 1307 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 47 ح 1193 .
2- .غرر الحکم : ج 1 ص 349 ح 1320 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 29 ح 412 .
3- .غرر الحکم : ج 2 ص 67 ح 1862 ، عیون الحکم و المواعظ : ص 55 ح 1431 وفیه «أرجح» بدل «أنجح» .
4- .غرر الحکم : ج 4 ص 394 ح 6447 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 353 ح 5954 .
5- .غرر الحکم : ج 2 ص 153 ح 2158 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 68 ح 1718 .
6- .غرر الحکم : ج 2 ص 171 ح 2241 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 78 ح 1898 .
7- .غرر الحکم : ج 4 ص 406 ح 6504 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 354 ح 5979 .
8- .غرر الحکم : ج 5 ص 145 ح 7694 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 423 ح 7127 .
9- .الإملاق : الافتقار (الصحاح : ج 4 ص 1557 «ملق») .
10- .نهج البلاغه : الحکمه 258 ، عدّه الداعی : ص 60 عن الإمام الصادق علیه السلام ، غرر الحکم : ج 3 ص 165 ح 4019 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 133 ح 66 ؛ مئه کلمه للجاحظ : ص 104 ح 88 ، المناقب للخوارزمی : ص 376 ح 395 .
11- .غرر الحکم : ج 2 ص 407 ح 3040 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 119 ح 2699 .
ص: 473
امام علی علیه السلام :اعمال در دنیا ، تجارت آخرت اند .
امام علی علیه السلام :عمل کردن به فرمان خداوند ، سودمندترین [تجارت ]است.
امام علی علیه السلام :عمل کردن به فرمان خداوند ، سودمندتر است و نام نیک ، زینت بخش تر و کارگشاتر .
امام علی علیه السلام :در طاعت [خداوند] ، گنج های سود ، نهفته است.
امام علی علیه السلام :طاعت [خداوند] و انجام دادن کار نیک ، تجارت هایی سودآورند.
امام علی علیه السلام :اطاعت [خدا] کن تا سود بری.
امام علی علیه السلام :در تنهاییِ عبادت خداوند ، گنج های سود ، نهفته است.
امام علی علیه السلام :هر که به حق عمل کند ، سود می بَرد.
امام علی علیه السلام :هر گاه فقیر شُدید ، به وسیله صدقه دادن ، با خدا سودا کنید.
امام علی علیه السلام :پاک ترین (/بالنده ترین) مال ، مالی است که با آن ، آخرت خریده شود.
.
ص: 474
عنه علیه السلام :الصَّدَقَهُ أعظَمُ الرِّبحَینِ . (1)
عنه علیه السلام :عَلَیکَ بِالإِحسانِ ؛ فَإِنَّهُ أفضَلُ زِراعَهٍ وأربَحُ بِضاعَهٍ . (2)
الإمام الصادق علیه السلام :إنّی لَاُملِقُ أحیانا فَاُتاجِرُ اللّهَ بِالصَّدَقَهِ . (3)
الإمام المهدی علیه السلام فِی الدُّعاءِ المَعروفِ بِدُعاءِ العَلوِیِّ المِصرِیِّ :اللّهُمَّ بِکَ أعوذُ وبِکَ ألوذُ ... ومِنکَ أسأَلُ أن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ ، و لا تَرُدَّنی إلّا بِذَنبٍ مَغفورٍ و سَعیٍ مَشکورٍ و تِجارَهٍ لَن تَبورَ . (4)
5 / 3التَّحذیرُ مِنِ اشتِراء الدُّنیا بِالآخِرَهِالکتاب«أُوْلَئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُاْ الْحَیَاهَ الدُّنْیَا بِالْاخِرَهِ فَلَا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَ لَا هُمْ یُنصَرُونَ » . (5)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :بَشِّر هذِهِ الاُمَّهَ بِالسَّناءِ وَالرِّفعَهِ وَالدّینِ والنَّصرِ وَالتَّمکینِ فِی الأَرضِ ؛ فَمَن عَمِلَ مِنهُم عَمَلَ الآخِرَهِ لِلدُّنیا لَم یَکُن لَهُ فِی الآخِرَهِ نَصیبٌ . (6)
.
1- .غرر الحکم : ج 2 ص 25 ح 1673 .
2- .غرر الحکم : ج 4 ص 290 ح 6112 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 334 ح 5704 .
3- .کشف الغمّه : ج 2 ص 417 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 206 ح 54 .
4- .مُهج الدعوات : ص 349 عن محمّد بن علیّ العلوی المصری ، بحار الأنوار : ج 95 ص 278 ح 34 وراجع : فقه الرضا : ص 404 .
5- .البقره : 86 .
6- .مسند ابن حنبل : ج 8 ص 44 ح 21278 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 346 ح 7862 ، شُعب الإیمان : ج 5 ص 334 ح 6833 کلّها عن اُبیّ بن کعب ، کنز العمّال : ج 12 ص 157 ح 34465 ؛ إعلام الوری : ج 1 ص 89 عن اُبیّ بن کعب ، مجمع البیان : ج 5 ص 224 نحوه .
ص: 475
5 / 3 زنهاردهی از سودا کردنِ آخرت به دنیا
امام علی علیه السلام :صدقه ، بزرگ ترین سوداست.
امام علی علیه السلام :احسان کنید که آن ، برترین کِشت و سودآورترین کالا (سرمایه) است.
امام صادق علیه السلام :من گاهی اوقات ، تنگ دست می شوم و [برای رفع تنگ دستی خود ، ]با صدقه دادن ، به تجارت با خداوند می پردازم.
امام مهدی علیه السلام در دعای معروف به دعای عَلوی مِصری :بار خدایا! به تو پناه می برم و دست به دامن تو می شوم ... و از تو درخواست می کنم که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و مرا از درگاهت بر مگردانی ، مگر با آمرزش گناهم و پذیرفته شدن تلاشم و [نیز با] تجارتی که هرگز کساد نمی شود.
5 / 3زنهاردهی از سودا کردنِ آخرت به دنیاقرآن«آنان ، کسانی هستند که زندگی دنیا را با آخرت خریدند . پس نه عذابشان سبک می گردد و نه آنان یاری می شوند» .
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بشارت باد این امّت را به بلندی و عظمت و دین و پیروزی و قدرت یافتن در زمین! پس هر که از آنان کار آخرت را برای دنیا انجام دهد، در آخرت ، او را نصیبی نخواهد بود.
.
ص: 476
الإمام علیّ علیه السلام :إیّاکَ أن تَبیعَ حَظَّکَ مِن رَبِّکَ وزُلفَتَکَ (1) لَدَیهِ بِحَقیرٍ مِن حُطامِ الدُّنیا . (2)
عنه علیه السلام :لا یَترُکُ النّاسُ شَیئا مِن أمرِ دینِهِم لِاستِصلاحِ دُنیاهُم ، إلّا فَتَحَ اللّهُ عَلَیهِم ما هُوَ أضَرُّ مِنهُ . (3)
عنه علیه السلام :لا تَبیعُوا الآخِرَهَ بِالدُّنیا ، ولا تَستَبدِلُوا الفَناءَ بِالبَقاءِ . (4)
عنه علیه السلام :أیُّهَا النّاسُ ، إنَّکُم إن آثَرتُمُ الدُّنیا عَلَی الآخِرَهِ أسرَعتُم إجابَتَها إلَی العَرَضِ الأَدنی ، ورَحَلَت مَطایا آمالِکُم إلَی الغایَهِ القُصوی ، تورِدُ مَناهِلَ عاقِبَتُها النَّدَمُ ، وتُذیقُکُم ما فَعَلَت بِالاُمَمِ الخالِیَهِ وَالقُرونِ الماضِیَهِ ؛ مِن تَغَیُّرِ الحالاتِ وتَکَوُّنِ المَثُلاتِ (5) . (6)
عنه علیه السلام :مَن لَم یُبالِ بِما رُزِی (7) مِن آخِرَتِهِ إذا سَلِمَت لَهُ دُنیاهُ فَهُوَ هالِکٌ . (8)
عنه علیه السلام :لَیسَ عَنِ الآخِرَهِ عِوَضٌ ، ولَیسَتِ الدُّنیا لِلنَّفسِ بِثَمَنٍ . (9)
.
1- .الزُّلْفَه والزُّلْفی : القُربَه والمنزله (الصحاح : ج 4 ص 1370 «زلف») .
2- .غرر الحکم : ج 2 ص 305 ح 2701 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 98 ح 2263 .
3- .نهج البلاغه : الحکمه 106 ، خصائص الأئمّه : ص 97 ، بحار الأنوار : ج 70 ص 107 ح 5 .
4- .غرر الحکم : ج 6 ص 303 ح 10335 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 524 ح 9545 وفیه «البقاء بالفناء» بدل «الفناء بالبقاء» .
5- .المَثُلات : عقوبات أمثالهم من المکذّبین . یقال : المثلات : الأشباه والأمثال ممّا یعتبر به (مجمع البحرین : ج 3 ص 1671 «مثل») .
6- .تحف العقول : ص 221 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 60 ح 137 .
7- .الرُّزءُ : النقص (النهایه : ج 2 ص 218 «رزأ») .
8- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 382 ح 5833 ، معانی الأخبار : ص 198 ح 4 ، الأمالی للصدوق : ص 478 ح 644 وفیه «زری» بدل «رزی» ، الأمالی للطوسی : ص 435 ح 974 وفیه «من لم ینل ما یری» بدل «من لم یبال بما رزی» وکلّها عن عبد اللّه بن بکر [ بکران] المرادی عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، مشکاه الأنوار : ص 208 ح 566 وفیه «زوی» بدل «رزی» ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 173 عن الإمام زین العابدین عنه علیهماالسلام .
9- .غرر الحکم : ج 5 ص 85 ح 7502 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 411 ح 6999 .
ص: 477
امام علی علیه السلام :زنهار که بهره ات از پروردگارت و قرب و منزلتت در نزد او را به متاع کوچک دنیا بفروشی!
امام علی علیه السلام :مردم ، امری از امور دین خود را به خاطر آباد کردن دنیایشان فرو نمی گذارند ، مگر آن که خداوند ، زیانبارتر از آن را برایشان می گشاید.
امام علی علیه السلام :آخرت را به دنیا مفروشید و بقا (آخرت) را با فنا (دنیا) عوض نکنید.
امام علی علیه السلام :ای مردم! شما اگر دنیا را بر آخرت برگزینید ، در [قبولِ ]کالای پَست و بی ارزش آن ، به آن ، زود پاسخ داده اید و مَرکب های آرزوهایتان تا دورترین مقصد می تازند و شما را به آبشخورهایی می برند که فرجامش پشیمانی است و طعم دگرگونی حالات و کیفرهایی را که به امّت های پیشین و نسل های گذشته چشانیدند ، به شما نیز می چشانند.
امام علی علیه السلام :هر کس باک نداشته باشد که برای سالم ماندن دنیایش به آخرتش آسیبی برسد ، هلاک شدنی است.
امام علی علیه السلام :آخرت ، عوض ندارد و دنیا ، بهای جان [آدمی] نیست.
.
ص: 478
عنه علیه السلام :اِستَفرِغ جَهدَکَ لِمَعادِکَ تُصلِح مَثواکَ ، ولا تَبِع آخِرَتَکَ بِدُنیاکَ . (1)
عنه علیه السلام :أصلِح مَثواکَ ، ولا تَبِع آخِرَتَکَ بِدُنیاکَ . (2)
عنه علیه السلام :لا تَلتَمِسِ الدُّنیا بِعَمَلِ الآخِرَهِ ، ولا تُؤثِرِ العاجِلَهَ عَلَی الآجِلَهِ ؛ فَإِنَّ ذلِکَ شیمَهُ المُنافِقینَ وسَجِیَّهُ المارِقینَ . (3)
عنه علیه السلام :لَبِئسَ المَتجَرُ أن تَرَی الدُّنیا لِنَفسِکَ ثَمَنا ومِمّا لَکَ عِندَ اللّهِ عِوَضا . (4)
عنه علیه السلام :إنَّ مَن باعَ جَنَّهَ المَأوی لِعاجِلَهِ (5) الدُّنیا تَعِسَ جَدُّهُ (6) ، وخَسِرَت صَفقَتُهُ . (7)
عنه علیه السلام :مَن أغبَنُ مِمَّن باعَ البَقاءَ بِالفَناءِ؟! (8)
الإمام الصادق علیه السلام : «وَ لَبِئْسَ مَا شَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ » بِالعَذابِ ، إذ باعُوا الآخِرَهَ بِالدُّنیا ورَهَنوا بِالعَذابِ الدّائِم أنفُسَهُم لَوْ کَانُواْ یَعْلَمُونَ» (9) أنَّهُم قَد باعوا أنفُسَهُم بِالعَذابِ ولکِن لا یَعلَمونَ ذلِکَ لِکُفرِهِم بِهِ ، فَلَمّا تَرَکُوا النَّظَرَ فی حُجَجِ اللّهِ حَتّی یَعلَموا ، عَذَّبَهُم عَلَی اعتِقادِهِمُ الباطِلُ وجَحدِهِمُ الحَقَّ . (10)
.
1- .غرر الحکم : ج 2 ص 212 ح 2411 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 85 ح 2052 .
2- .نهج البلاغه : الکتاب 31 ، تحف العقول : ص 69 ، کشف المحجّه : ص 222 عن عمر بن أبی المقدام عن الإمام الباقر عنه علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 77 ص 217 ح 2 .
3- .غرر الحکم : ج 6 ص 333 ح 10405 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 527 ح 9596 .
4- .نهج البلاغه : الخطبه 32 ، غرر الحکم : ج 5 ص 39 ح 7355 وفیه «لیس» بدل «لبئس» ، عیون الحکم والمواعظ : ص 404 ح 6845 .
5- .فی طبعه النجف وبیروت وطهران : «بعاجله» .
6- .المراد بالجَدّ : الحَظّ . وأتعس اللّه جُدُودَکم : أی أهلک حظوظکم (مجمع البحرین : ج 1 ص 273 «جدد») .
7- .غرر الحکم : ج 2 ص 512 ح 3484 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 151 ح 3318 وفیه «بعاجله» بدل «لعاجله» .
8- .غرر الحکم : ج 5 ص 309 ح 8508 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 449 ح 7987 .
9- .البقره : 102 .
10- .عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 1 ص 269 ح 1 عن محمّد بن زیاد ومحمّد بن سیّار عن الإمام العسکری عن آبائه علیهم السلام ، التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام : ص 475 ح 304 ، بحار الأنوار : ج 59 ص 321 ح 3 .
ص: 479
امام علی علیه السلام :نیرویت را صرف مَعادت کن تا جایگاه [ابدی] خود را آباد کنی ، و آخرتت را به دنیایت مفروش.
امام علی علیه السلام :اقامتگاه [ابدی] خویش را آباد کن و آخرتت را به دنیایت مفروش.
امام علی علیه السلام :کار آخرت را ابزارِ جُستن دنیا مکن و این جهان را بر آن جهان بر مگزین ؛ زیرا این کار ، خوی منافقان و خصلتِ از دین خارج شدگان است.
امام علی علیه السلام :بد تجارتی است این که دنیا را بهای جانت و عوضی که نزد خدا داری ، بدانی!
امام علی علیه السلام :هر کس بهشت برین را به این دنیای گذرا بفروشد ، بدبخت است و تجارتی زیانبار کرده است.
امام علی علیه السلام :کیست مغبون تر از کسی که بقا [و آخرت جاویدان] را به فنا [و دنیای گذرا] بفروشد؟
امام صادق علیه السلام : «چه بد است آنچه جان هایشان را به آن فروختند» ، یعنی به عذاب ؛ زیرا آخرت را به دنیا فروختند و جان هایشان را به گروِ عذابِ همیشگی دادند . «ای کاش می دانستند» که جان هایشان را به عذاب فروخته اند؛ امّا به دلیل کافر بودنشان به آن (عذاب) ، این را [که جان خود را به بد چیزی فروخته اند ،] نمی دانند . پس چون اندیشیدن در حجّت های خدا را فرو نهادند تا [در نتیجه این اندیشه و تأمّل ، این حقیقت را] بدانند ، خداوند ، آنان را به سبب اعتقاد باطلشان و انکار حق ، عذاب کرد.
.
ص: 480
عنه علیه السلام فی زِیارَهِ الإِمامِ الحُسَینِ علیه السلام یَومَ الأَربَعینِ :اللّهُمَّ ، إنّی أشهَدُ أنَّهُ ... بَذَلَ مُهجَتَهُ فیکَ لِیَستَنقِذَ عِبادَکَ مِنَ الجَهالَهِ وحَیرَهِ الضَّلالَهِ ، وقَد تَوازَرَ عَلَیهِ مَن غَرَّتهُ الدُّنیا وباعَ حَظَّهُ بِالأرذَلِ الأدنی . (1)
عنه علیه السلام فی زِیارَهِ الحُسَینِ علیه السلام :فَأَعذَرَ فِی الدُّعاءِ ، وبَذَلَ مُهجَتَهُ فیکَ . . . حَتّی ثارَ عَلَیهِ مِن خَلقِکَ مَن غَرَّتهُ الدُّنیا وباعَ الآخِرَهَ بِالثَّمَنِ الأَوکَسِ (2) . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :مَن أخسَرُ مِمَّن تَعَوَّضَ عَنِ الآخِرَهِ بِالدُّنیا؟! (4)
عنه علیه السلام :أخسَرُ النّاسِ مَن رَضِیَ الدُّنیا عِوَضا عَنِ الآخِرَهِ . (5)
عنه علیه السلام :إنَّ أخسَرَ النّاسِ صَفقَهً وأخیَبَهُم سَعیا رَجُلٌ أخلَقَ (6) بَدَنَهُ فی طَلَبِ مالِهِ ، ولَم تُساعِدهُ المَقادیرُ عَلی إرادَتِهِ ؛ فَخَرَجَ مِنَ الدُّنیا بِحَسرَتِهِ وقَدِمَ عَلَی الآخِرَهِ بِتَبِعَتِهِ . (7)
عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ :ما أخسَرَ صَفقَهَ المُلوکِ إلّا مَن عَصَمَ اللّهُ ؛ باعُوا الآخِرَهَ بِنَومَهٍ ! (8)
.
1- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 113 ح 201 ، مصباح المتهجّد : ص 788 ح 857 کلاهما عن صفوان بن مهران ، بحار الأنوار : ج 101 ص 331 ح 2 .
2- .الثمن الأوکس : الأنقص (مجمع البحرین : ج 3 ص 1969 «وکس») .
3- .کامل الزیارات : ص 401 ح 639 عن أبی حمزه الثمالی ، تهذیب الأحکام : ج 6 ص 59 ح 131 ،المزار الکبیر : ص 376 کلاهما من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 101 ص 177 ح 30 .
4- .غرر الحکم : ج 5 ص 309 ح 8509 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 449 ح 7988 .
5- .غرر الحکم : ج 2 ص 414 ح 3077 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 120 ح 2730 .
6- .خلُقَ وأخلقَ : بَلِیَ. وشیءٌ خَلَقٌ : بالٍ (لسان العرب : ج 10 ص 88 «خلق») .
7- .نهج البلاغه : الحکمه 430 ، غرر الحکم : ج 2 ص 570 ح 3594 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 157 ح 3411 وفیهما «آماله» بدل «ماله» ، بحار الأنوار : ج 103 ص 38 ح 85 .
8- .شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 346 ح 971 .
ص: 481
امام صادق علیه السلام در زیارت امام حسین علیه السلام در روز اربعین :بار خدایا! من گواهی می دهم که آن بزرگوار ... خون خود را در راه تو نثار کرد تا بندگانت را از جهالت و سرگشتگیِ گم راهی برهاند ، در حالی که آنان که دنیا فریبشان داد و بهره خود [از آخرت] را به [دنیای] پَست فروختند ، علیه او همیار شدند.
امام صادق علیه السلام در زیارت امام حسین علیه السلام :پس با دعوت [مردم به حق،] حجّت را تمام کرد و خون و جان خود را در راه تو بخشید ... تا آن که کسانی از خَلق تو که دنیا فریبشان داد و آخرت را به کمترین بها فروختند ، بر او شوریدند.
امام علی علیه السلام :کیست زیان دیده تر از کسی که آخرت را با دنیا عوض کرد؟!
امام علی علیه السلام :زیانکارترینِ مردم ، کسی است که به جای آخرت ، به دنیا رضایت داد.
امام علی علیه السلام :زیانبارترین معامله و بیهوده ترین تلاش ، معامله و تلاش مردی است که تن خویش را در طلب مال ، فرسود و مقدّرات ، او را در خواستش یاری نکردند و با حسرتش از دنیا رفت و با بار گناه به آخرت وارد شد .
امام علی علیه السلام از حکمت های منسوب به ایشان :چه زیانبار است معاملات شاهان ، مگر آن کس که خدایش نگه بدارد! اینان ، آخرت را به خوابی (دنیا) فروختند!
.
ص: 482
عنه علیه السلام :مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنیاهُ خَسِرَهُما . (1)
الإمام الکاظم علیه السلام :مَن رَضِیَ مِنَ اللّهِ بِالدُّنیا فَقَد رَضِیَ بِالخَسیسِ . (2)
الکافی عن علیّ بن عیسی رفعه :إنَّ موسی علیه السلام ناجاهُ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی ، فَقالَ لَهُ فی مُناجاتِهِ : ... یا موسی ، الدُّنیا نُطفَهٌ (3) لَیسَت بِثَوابٍ لِلمُؤمِنِ ولا نَقِمَهٍ مِن فاجِرٍ ؛ فَالوَیلُ الطَّویلُ لِمَن باعَ ثَوابَ مَعادِهِ بِلَعقَهٍ لَم تَبقَ ، وبِلَعسَهٍ (4) لَم تَدُم . (5)
لقمان علیه السلام :یا بُنَیَّ ، بِع دُنیاکَ بِآخِرَتِکَ تَربَحهُما جَمیعا ، ولا تَبِع آخِرَتَکَ بِدُنیاکَ تَخسَرهُما جَمیعا . (6)
5 / 4ذَمُّ مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنیا غَیرِهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :شَرُّ النّاسِ مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنیاهُ ، وشَرٌّ مِن ذلِکَ مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنیا غَیرِهِ . (7)
.
1- .غرر الحکم : ج 5 ص 257 ح 8237 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 445 ح 7817 .
2- .تحف العقول : ص 391 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 306 ح 1 .
3- .الدنیا نُطْفهٌ : أی ماء قلیل مکدّر . قال فی القاموس : النُّطفه بالضمّ : الماء الصافی قلّ أو کثر ، أو قلیل ماء یبقی فی دلو أو قربه . أی الدنیا شیء قلیل ؛ لا یصلح نعمتها لحقارتها أن تکون ثوابا للمؤمن ، ولا بلاؤها وشدّتها لقلّتها أن تکون عذابا وانتقاما من فاجر (مرآه العقول : ج 25 ص 103) .
4- .اللَّعْس بالفتح : العَضّ ، والمراد هنا ما یقطعه بأسنانه من شیء مأکول مرّه واحده (مرآه العقول : ج 25 ص 103) .
5- .الکافی : ج 8 ص 42 و 47 ح 8 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 37 ح 7 .
6- .تنبیه الخواطر : ج 1 ص 137 ، بحار الأنوار : ج 13 ص 422 ح 17 ؛ البدایه والنهایه : ج 9 ص 273 .
7- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 353 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 319 ح 2656 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 77 ص 46 ح 3 .
ص: 483
5 / 4 نکوهش آن که آخرتش را به دنیای دیگران بفروشد
امام علی علیه السلام :کسی که آخرتش را به دنیایش بفروشد ، هر دو را باخته است.
امام کاظم علیه السلام :کسی که از خداوند به دنیا رضایت دهد ، به پَست ، رضایت داده است.
الکافی به نقل از علی بن عیسی ، که سند آن را به پیامبر صلی الله علیه و آله یا اهل بیت علیهم السلام می رسانَد :خداوند متعال با موسی نجوا کرد و در نجوایش با او گفت : « ... ای موسی! دنیا ، اندک آبی تیره است و نه پاداشی [در خور] برای مؤمن و نه کیفری [مناسب] برای بی ایمان است . پس وای و صد وای بر کسی که پاداش مَعادش را به لیسیدنی ناماندگار و گاز زدنی ناپایدار فروخت!
لقمان علیه السلام :فرزندم! دنیایت را به آخرتت بفروش تا هر دوی آنها را سود بَری ، و آخرتت را به دنیایت مفروش که هر دوی آنها را می بازی .
5 / 4نکوهش آن که آخرتش را به دنیای دیگران بفروشدپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بدترینِ مردم ، کسی است که آخرتش را به دنیایش بفروشد ، و بدتر از او ، کسی است که آخرت خویش را برای دنیای دیگری بفروشد.
.
ص: 484
عنه صلی الله علیه و آله :مِن شَرِّ النّاسِ مَنزِلَهً عِندَ اللّهِ یَومَ القِیامَهِ ، عَبدٌ أذهَبَ آخِرَتَهُ بِدُنیا غَیرِهِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ أشَدَّ النّاسِ نَدامَهً یَومَ القِیامَهِ ، رَجُلٌ باعَ آخِرَتَه بِدُنیا غَیرِهِ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :شَرُّ النّاسِ مَن تَأَذّی بِهِ النّاسُ ، وشَرٌّ مِن ذلِکَ مَن أکرَمَهُ النّاسُ اتِّقاءَ شَرِّهِ ، وشَرٌّ مِن ذلِکَ مَن باعَ دینَهُ بِدُنیا غَیرِهِ . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :قِوامُ الدُّنیا بِأَربَعَهٍ : بِعالِمٍ مُستَعمِلٍ لِعِلمِهِ ، وبِغَنِیٍّ باذِلٍ لِمَعروفِهِ ، وبِجاهِلٍ لا یَتَکَبَّرُ أن یَتَعَلَّمَ ، وبِفَقیرٍ لا یَبیعُ آخِرَتَهُ بِدُنیا غَیرِهِ . وإذا عَطَّلَ العالِمُ عِلمَهُ ، وأمسَکَ الغَنِیُّ مَعروفَهُ ، وتَکَبَّرَ الجاهِلُ أن یَتَعَلَّمَ ، وباعَ الفَقیرُ آخِرَتَهُ بِدُنیا غَیرِهِ فَعَلَیهِمُ الثُّبورُ (4) . (5)
عنه علیه السلام لَمّا قیلَ لَهُ : أیُّ الخَلقِ أشقی ؟ :مَن باعَ دینَهُ بِدُنیا غَیرِهِ . (6)
عنه علیه السلام :بِئسَ الرَّجُلُ مَن باعَ دینَهُ بِدُنیا غَیرِهِ . (7)
.
1- .سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1312 ح 3966 ، المعجم الکبیر : ج 8 ص 123 ح 7559 کلاهما عن أبی اُمامه ، شُعب الإیمان : ج 5 ص 358 ح 6938 عن أبی هریره وفیه «أسوأ» بدل «شرّ» ولیس فیه «عند اللّه یوم القیامه» ، کنزالعمّال : ج 3 ص 510 ح 7661 .
2- .التاریخ الکبیر : ج 6 ص 128 عن أبی هریره ، کنزالعمّال : ج 3 ص 510 ح 7660 .
3- .الاختصاص : ص 243 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 281 ح 7 وراجع : کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 353 ح 5762 و مستطرفات السرائر : ص 111 ح 1 .
4- .الثَّبور : الهلاک (النهایه : ج 1 ص 206 «ثبر») .
5- .تحف العقول : ص 222 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 62 ح 143.
6- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 383 ح 5833 ، معانی الأخبار : ص 198 ح 4 ، الأمالی للصدوق : ص 478 ح 644 ، الأمالی للطوسی : ص 435 ح 974 کلّها عن عبد اللّه بن بکر [ بکران ]المرادی عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 174 عن الإمام زین العابدین عنه علیهماالسلاموفیه «آخرته» بدل «دینه» ، بحار الأنوار : ج 75 ص 301 ح 1 .
7- .غرر الحکم : ج 3 ص 254 ح 4403 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 193 ح 3969 .
ص: 485
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :یکی از بدمنزلت ترینِ مردم نزد خداوند در روز قیامت ، بنده ای است که آخرتش را به خاطر دنیای دیگری از دست بدهد.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پرندامت ترینِ مردم در روز قیامت ، مردی است که آخرتش را برای دنیای دیگری بفروشد.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بدترینِ مردم ، کسی است که مردم از او آزار ببینند ، و از او بدتر ، کسی است که مردم از بیمِ گزندش ، به او احترام بنهند ، و از او بدتر ، کسی است که دینش را برای دنیای دیگری بفروشد.
امام علی علیه السلام :استواری دنیا ، به چهار چیز است : عالِمی که علمش را به کار می گیرد ، توانگری که نیکی (بخشش) می کند ، نادانی که از آموختن ، تکبّر نمی ورزد ، و ناداری که آخرتش را برای دنیای دیگری نمی فروشد. هر گاه عالِم ، علمش را به کار نبندد و توانگر ، از نیکی (بخشش) دریغ کند و نادان از آموختن ، تکبّر ورزد و نادار ، آخرتش را برای دنیای دیگری بفروشد ، نابودی گریبانگیرشان می شود.
امام علی علیه السلام در پاسخ این پرسش که : شقاوتمندترینِ مردم کیست؟ :کسی که دینش را برای دنیای دیگری بفروشد.
امام علی علیه السلام :بد مردی است کسی که دینش را برای دنیای دیگری می فروشد!
فهرست منابع و مآخذ
فهرست منابع و مآخذ (1)* . القرآن الکریم . 1 . آداب المتعلّمین ، خواجه نصیر الدین محمّد بن محمّد بن الحسن الجَهرودی الطوسی ، (ت 672 ه ) ، تحقیق : محمّد رضا الحسینی الجلالی ، شیراز : مدرسه إمام العصر علیه السلام ، الطبعه الاُولی ، 1416 ه . 2 . آدم وحوا (فارسی) ، عبد الکریم بیآزار شیرازی ، طهران : دفتر نشر فرهنگ إسلامی ، 1354ش . 3 . آفرینش و إنسان (فارسی) ، محمّد تقی جعفری (ت 1377 ه ) ، باهتمام : محمّد علی بوترابی وشهرام أنصاری ، طهران : مؤسّسه تدوین ونشر آثار علّامه جعفری ، 1386ش . 4 . الإتحافات السنیّه بالأحادیث القدسیه ، عبد الرؤوف المناوی (ت 1031 ه) ، بیروت : دار المعرفه ، 1420 ه .
.
1- .این کتاب نامه ، برای نسخه عربی دانش نامه و در پایان تدوین مدخل های حرف «ب» فراهم شده است و در عین این که از خطا و کاستی در امان نیست ، به یاری خدا ، نیاز خوانندگان را به شناخت منابع اصلی این دانش نامه ، در آینده نیز تا حدّ زیادی برطرف خواهد نمود . گفتنی است که فهرستی از منابع و مآخذ جدید یا مغفول ، در پایان مدخل های حروف دیگر ، عرضه خواهد شد و آخرین مجلّد دانش نامه نیز به «فهرست جامع منابع و مآخذ» اختصاص خواهد یافت ، إن شاء اللّه ! از خوانندگان فارسی زبان ، به خاطر عربی بودن این کتاب نامه که ناشی از محدودیت فرصت است ، پوزش می طلبیم .